माटोमुनी बसी बिरुवालाई क्षति गर्ने किराहरु

बिरुवाहरूको वृद्धि विकाससँगै उत्पादनमा कमी ल्याउने तत्त्वहरूमध्ये रोग तथा किराहरु  नै  प्रमुख तत्व मानिन्छ| अझ त्यसमा पनि 70-80%  रोगहरु सार्ने भनेको किराहरुले नै हो| यसरी बिरुवाहरूको वृद्धि विकाससँगै उत्पादनमा कमी ल्याउने किराहरुले माटो देखि माथि रहेका बिरुवाका विभिन्न भागहरुमा मात्र नभई माटो मुनि बसेर विरुवाको जरालाई नै नोक्सानी पुर्याउने गर्दछन्|

नोक्सानी पुर्याउने बाली बिरुवाहरु: आलु ,मकै, टमाटर ,खुर्सानी, काउली समूहका तरकारीहरु आदि|

1.  खुम्रे किरा(White grub)

• • • यो किराले माटोमुनि बसी बिरुवाको जरालाई नोक्सानी पुर्याउनुका साथै माटोको सतह भन्दा माथिको काण्डलाई पनि नोक्सानी पुर्याउँछ|
    • अण्डा पारेको 2-3 हप्तामा बिरुवामा लार्भाको बिकास भई उक्त लार्भाले बिरुवाको जराहरु खान थाल्दछ, जसले गर्दा बिरुवा ओइलाएर मर्दछ|
    • यसको वयस्क  खैरो तथा कालो हुन्छ भने लार्भा  बोसो जस्तै सेतो शरीर, खैरो रातो ठूलाठूला  तिनजोडा खुट्टा भएको र हेर्दा अंग्रेजी “C” आकारको हुन्छ |

व्यवस्थापन विधि:

• • • यो किरा विशेषगरी काँचो गोबर मलको प्रयोग गर्दा खेत तथा बारीमा  बढी देखिने हुँदा  काँचो गोबर मलको प्रयोग नगरी राम्रोसँग पाकेको मल मात्रै प्रयोग गर्नुपर्दछ|
    • यसले बारिको वरिपरि भएक झारपातहरूमा बसी फुल पार्ने हुँदा बिरुवाको वरिपरि भएका झारपातहरू नष्ट गर्नुपर्दछ|
    • खपटे माउलाई बिजुली बत्तीको पासोमा आकर्षण गरी मार्न सकिन्छ|
    • आलु, मकै जस्ता बालीहरु रोप्नु अगाडी एक केजी प्रतिरोपनी का दरले  दानामा उत्पादित हरियो दूसी (Metarhizium  anisopliae) बाली रोप्ने समयमा लाइनमा छर्ने|

2. फेद कटुवा किरा:

• • • यो किरा हेर्दा ध्वाँसे  वा खैरो रङको,  शरीर चिल्लो र ढाडमा अस्पष्ट धर्साहरु  भएको  र छोएपछि  बटारिने गर्दछ|
    • यो किरा रातीमा बढी सक्रिय हुने हुँदा  रातको समयमा माटो भन्दा मुनिका साथै माटो भन्दा माथिको  सतह नेरको बिरुवा को काण्ड नष्ट गरी  मानिसले नै काटेको जस्तो देखिन्छ| त्यसैले यसलाई  गालपारुवा किरा पनि भन्ने गरिन्छ |
    • यसले आलुबारीमा नोक्सानी पुर्याएको अवस्थामा काटिएको बोटको फेद र आलु मा प्वाल हुन्छ|

व्यवस्थापन विधि:

• • • काटेको बिरुवाको जरा नजिक माटोमा कोट्याएर लार्भाहरु खोजी नष्ट गर्ने|
    • माटोमा बिरुवा लगाउनु भन्दा अगाडि क्लोरपायरिफोस (Chloropyriphos / dursban 10%)  वा म्यालेथियन (Malathion) धूलो एक केजी प्रतिरोपनी का दरले माटोमा उपचार गर्ने|
    • बिरुवा लगाउनु भन्दा अगाडी खेतबारीमा  मज्जाले 2-4  दिनसम्म  पानीले  भिजाउन सकिन्छ|

3. रातो कमिला(Red ant)

• • • भाले कमिलाको शारीरिक बनोट अरिङ्गालको जस्तो हुन्छ भने  पारदर्शक पखेटाहरूका नसाहरु काला खैरा देखिन्छन्|
    • जरा वरिपरि मसिना खैरा राता किराहरूको समूह देख्न सकिन्छ|
    • पोथी कमिला लामो बनावटका हुन्छन् भने यिनका पखेटा हुँदैनन्|
    • बिरुवा ओइलाउने र मर्ने हुन्छ|

व्यवस्थापन विधि:

• • • गहुँतको झोल बनाई माटो भिजाउन सकिन्छ|
    • रातो कमिला को प्रकोप बढी भएको अवस्थामा डुबने गरी सिंचाई गरेको अवस्थामा यसको प्रकोप कम गर्न सकिन्छ|
    • प्रत्येक वर्ष रातो कमिलाको आक्रमण हुने खेतबारीमा  बिरुवा लगाउनु भन्दा अगाडी क्लोरपायरिफोस
      (Chloropyriphos 20% EC)  नामक कीटनाशक विषादी 1 ml प्रति लीटर पानीको दरले  माटोमा छर्न सकिन्छ|